Terugblik op Symposium AcICT 22 november 2022
Verkleinen proeftuinen, Generieke Digitale infrastructuur of beleidssimulaties de kloof tussen beleid en uitvoering?
Op 22 november vond het eerste symposium van het Adviescollege ICT-toetsing plaats. Het symposium, ter gelegenheid van het afscheid van de voorzitter van het Adviescollege Hans Verkruijsse en collegelid Paul Klint, stond in het teken van het thema “de betere uitvoerbaarheid van beleid en wet- en regelgeving toegespitst op ICT”. Drie sprekers schetsten vanuit wetenschappelijk, beleids- en uitvoeringsperspectief het belang van het verkleinen van de kloof tussen beleid en uitvoering en mogelijke oplossingen daarvoor. Collegelid Rikky van Osch begeleidde de middag als dagvoorzitter.
Mariette Lokin (principal consultant Hooghiemstra & Partners en onderzoeker aan de VU) gaf als eerste haar visie vanuit het perspectief van de wetenschap. Kort maar krachtig wist ze het publiek te duiden waar wetgeving, uitvoering en ICT bij elkaar komen en gaf ze handvatten om wetgeving uitvoerbaarder te maken. Mark Vermeer (directeur Digitale Overheid BZK) vertelde enthousiast vanuit het perspectief van beleid; op basis van een aantal persoonlijke voorbeelden schetste hij de kloof tussen beleid en uitvoering, en droeg hij een aantal mogelijke verbeteringen voor. Na wetenschap en beleid gaf Maarten Jonker (CIO van het UWV) zijn perspectief op het thema vanuit de uitvoering. Hij schetste de complexiteit waarmee uitvoeringsorganisaties te maken hebben en wat het UWV doet om deze complexiteit te verlagen.
De presentaties gaven stof tot nadenken en leidden na de pauze tot inhoudelijke discussies tussen de sprekers en de zaal. Zo verkende men de mogelijkheid van beleidssimulaties om impact op uitvoering zichtbaar te maken en vond een kritische discussie plaats over de GDI (Generieke Digitale Infrastructuur). Kan deze de kloof tussen beleid en uitvoering werkelijk verkleinen?
Van waterval naar LegOps?
Mariette Lokin is gepromoveerd op het thema wendbaar wetgeven. Ze vertelde hoe ze als jurist terecht is gekomen in de wereld van ICT.
Haar bijdrage was vanuit het perspectief van de wetenschap, en dan precies waar wetgeving, uitvoering en ICT bij elkaar komen. Heel treffend was de spanning die zij wist te duiden tussen de totstandkoming van wetgeving en ICT. Wetgeving komt tot stand via de traditionele waterval-methode en ICT wordt steeds meer agile ontwikkeld; die benaderingen leiden tot frictie. Vervolgens stond ze stil bij een model voor wetsanalyse dat helpt om wetgeving in zes stappen te vertalen naar de uitvoering en de ondersteunende ICT. Ze benadrukte hoe belangrijk communicatie is en de inzet van multidisciplinaire teams. Teams waarin juristen, beleidsmakers en ICT-deskundigen elkaars werelden delen en ieder vanuit het eigen vakgebied en specialisaties bijdragen aan betere uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving. Als dat kort-cyclisch gaat plaatsvinden, kunnen we wellicht op termijn spreken over een LegOps-aanpak: legislation en operations die samen optrekken.
Stop met pleisters plakken op oude wetten
Mark Vermeer is sinds 1 november 2022 directeur Digitale Overheid bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Hiervoor was hij directeur Innovatie, Informatievoorziening, Facilitair en Onderzoek bij de gemeente Rotterdam. Mark schetste de relatie tussen beleid, uitvoering en ICT en de rol van de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) daarin. Vervolgens deelde hij zijn persoonlijke ervaringen uit de gemeentelijke praktijk waarin net als bij de Rijksoverheid een kloof bestaat tussen beleid en uitvoering. Een belangrijke voorwaarde om die kloof te verkleinen en ICT te vereenvoudigen, is volgens Mark het verminderen van de complexiteit van wet- en regelgeving. Hij deed daarbij een oproep om te stoppen met het plakken van pleisters op oude wetten omwille van snelheid en politieke druk. Ook zijn er naar zijn mening verbeteringen mogelijk door het realiseren van overheidsbrede standaarden (verantwoord data delen) en het werken aan I-vakmanschap.
Wendbare UWV
De laatste spreker, Maarten Jonker (CIO van het UWV), benaderde het thema vanuit de uitvoering.
Eerst schetste hij hoe complex de wet- en regelgeving is voor een uitvoeringsorganisatie in de sociale zekerheid. De stapeling van wetgeving voor grote groepen enerzijds en de aandacht voor uitzonderingsgevallen en overgangsrecht anderzijds stellen hoge eisen aan ICT-systemen. Hij gaf daarbij ook aan hoe ingewikkeld de regelgeving is geworden voor de klanten van het UWV, veelal mensen in een kwetsbare situatie. Om de complexiteit voor de klant te verlagen heeft het UWV-klantreizen beschreven waarin de klant en zijn beleving centraal staan. Maarten benadrukte dat architectuur wendbaar moet zijn en in het ontwerp al rekening moet houden met toekomstige wijzigingen. Met overigens de kanttekening dat veel toekomstige wijzigingen zich niet laten voorspellen.
Forumdiscussie
Na de presentaties van de sprekers volgde een forumdiscussie. Vijf scherpe stellingen leidden tot interessante discussies tussen de panelleden en ook het publiek mengde zich enthousiast in de discussie.
Gebruik beleidssimulaties
Eén van de stellingen ging over het gebruik van beleidssimulaties om impact op uitvoering zichtbaar te maken. Vanuit de wetenschap werd enthousiast gereageerd op het gebruik hiervan. Voorwaarde is wel dat er wetenschappelijk onderzoek aan ten grondslag ligt. Een uitdaging is om menselijk gedrag te simuleren. Vanuit beleid werd opgemerkt dat als we in staat zouden zijn om beleidssimulaties uit te voeren, de huidige problemen zich minder zouden voordoen. Vanuit de uitvoering werd aangegeven dat er op kleine schaal al beleidssimulaties plaatsvinden door middel van het gebruik van uitvoeringsdata.
GDI als oplossing voor de kloof tussen beleid en uitvoering
Twee stellingen gingen over de kloof tussen beleid en uitvoering. Leidt deze kloof tot ineffectiviteit en inefficiëntie en kan de GDI bijdragen aan het verkleinen van de kloof? Er werd opgemerkt dat de PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act) niet sluitend is bij wetgeving waardoor vaak geen evaluatie van wetgeving plaatsvindt. Dit zorgt ervoor dat er een opeenstapeling van fouten wordt gemaakt en dat daar niet van wordt geleerd. Men vroeg zich af waaraan getoetst moet worden, bijvoorbeeld aan de vorige versie van de wet? Er werd gesproken over het verschil in snelheid tussen de beleidscyclus en ICT-ontwikkeling. Het gebruik maken van best practices en brede standaarden is natuurlijk prima, maar het GDI-ontwikkelproces met vele betrokkenen is vaak moeizaam; een aanpak om eerst met één organisatie te beginnen biedt dan soelaas. GDI werd niet als enige oplossing geboden in de discussie. Een proeftuin/sandbox waarin wetgeving beproefd kan worden draagt bij aan het verkleinen van de kloof en vergroot de betrokkenheid van burgers. Daarnaast werd aangegeven dat een invoeringswet ook mogelijkheden biedt voor gefaseerde invoering.
Grens van wendbaar zijn
De laatste stelling leidde weer tot veel discussie in de zaal en was een mooie afsluiter van de middag. Wederom kwam in deze stelling de term wendbaar sterk naar voren. De stelling ging over toekomstige wetgeving. Als er niet geanticipeerd wordt op toekomstige (aanpassing van bestaande) wetgeving leidt dit tot complexe, weinig wendbare en dure projecten. Vanuit de uitvoering kwam de vraag hoe er van tevoren al rekening gehouden kan worden met toekomstige reparatie en wijziging van wetgeving. In de zaal werd vervolgens de vraag gesteld hoe je je ICT op dit toekomstige beleid kan inrichten en later kan toetsen. En hoe zorg je ervoor dat het project daardoor niet te complex en groot wordt doordat je wendbaar wil zijn, waar ligt de balans?
Uit de discussie bleek dat het een actueel onderwerp is waar nog uren over gediscussieerd kan worden. We kijken terug op een geslaagd symposium en willen de sprekers en het publiek bedanken voor hun bijdrage.